Mùi hương gỗ Hinoki và tác động sinh lý — tâm lý con người: Góc nhìn khoa học

Trong kiến trúc phong cách Nhật, gỗ Hinoki không chỉ được lựa chọn vì vẻ đẹp hay giá trị truyền thống, mà còn bởi trải nghiệm cảm xúc đặc biệt mà nó mang lại cho con người. Mùi hương dịu nhẹ, ấm và tự nhiên của Hinoki từ lâu đã gắn liền với đền chùa, nhà ở, phòng tắm onsen và các không gian thiền định tại Nhật Bản.

Điều đáng chú ý là, cảm giác “thư giãn” khi bước vào một không gian sử dụng Hinoki không chỉ mang tính chủ quan hay văn hóa. Trong vài thập kỷ gần đây, nhiều nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực sinh lý học, thần kinh và môi trường đã chứng minh rằng mùi hương từ gỗ Hinoki có thể tạo ra những thay đổi đo đạc được trong cơ thể con người, liên quan đến hệ thần kinh tự chủ, hoạt động não bộ và trạng thái cảm xúc.

Bài viết này tiếp cận Hinoki không từ góc nhìn cảm tính, mà từ các bằng chứng khoa học cụ thể, nhằm làm rõ mối liên hệ giữa mùi hương gỗ Hinoki và tác động sinh lý – tâm lý của con người, đồng thời mở ra những gợi ý ứng dụng thực tiễn cho kiến trúc và thiết kế không gian sống hiện đại.

Vì sao mùi gỗ có thể ảnh hưởng đến cơ thể và cảm xúc?

Mùi (olfactory stimulus) tác động lên hệ limbic — trung tâm cảm xúc của não — nhanh hơn nhiều so với các giác quan khác. Một số cây lá (như Hinoki) sinh tổng hợp các phytoncides (hợp chất hữu cơ bay hơi như α-pinene, sabinene, limonene…) nhằm phòng chống vi khuẩn, côn trùng — khi con người hít vào, những hợp chất này có thể tác động lên hệ thần kinh tự chủ và phản ứng stress (hormone, nhịp tim, nhịp thở). Tổng quan về hiệu ứng “shinrin-yoku” (forest-bathing) cho thấy phytoncides góp phần giảm adrenaline, noradrenaline và cortisol.

Những bằng chứng và nghiên cứu khoa học cụ thể về Hinoki

Nghiên cứu trên người: giảm hoạt động vỏ não trước trán & tăng phó giao cảm

Một nghiên cứu thí nghiệm đo bằng near-infrared spectroscopy (NIRS) đã khảo sát 12 người khỏe mạnh khi được hít tinh dầu lá Hinoki. Kết quả: nồng độ oxy-hemoglobin (oxy-Hb) ở vỏ não trước trán bên phải giảm đáng kể trong lúc tiếp xúc mùi Hinoki so với giả dược — dấu hiệu giảm hoạt động nhận thức/ căng thẳng. Đồng thời, thành phần HF của HRV (heart-rate variability) tăng 34.5% so với điều kiện chứng, cho thấy tăng hoạt động phó giao cảm — một chỉ số sinh lý của thư giãn. Người tham gia cũng báo cáo cảm giác thoải mái hơn.

Con số nổi bật (từ nghiên cứu): HF trung bình tăng ~34.5% khi hít mùi Hinoki — một tín hiệu sinh lý rõ rệt của thư giãn.

Hiệu ứng chạm (touch) — cảm nhận thư giãn khi tiếp xúc gỗ Hinoki

Ngoài mùi, tiếp xúc trực tiếp với bề mặt Hinoki (ví dụ, chạm bằng lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân) cũng làm thay đổi các chỉ số sinh lý theo hướng thư giãn (giảm nhịp tim, thay đổi hoạt động não). Điều này ám chỉ rằng Hinoki tác động đa giác quan: mùi + xúc giác kết hợp để tạo trải nghiệm thư giãn hơn so với vật liệu nhân tạo.

Thí nghiệm tiền lâm sàng & động vật — cơ chế sinh học

Thí nghiệm trên chuột cho thấy hít tinh dầu Chamaecyparis obtusa làm giảm biểu hiện hành vi lo âu và thay đổi biểu đồ các chất liên quan đến stress trong não (ví dụ tăng NGFR trong vùng liên quan đến lo lắng). Nghiên cứu tiền lâm sàng cung cấp bằng chứng rằng các hợp chất trong Hinoki không chỉ có hiệu ứng tạm thời trên cảm giác mà còn tác động lên các con đường thần kinh-hoá học.

Nghiên cứu gần đây (2024–2025) và áp dụng trong công trình

Các tổng quan về Shinrin-yoku và phytoncides tiếp tục củng cố luận điểm: tiếp xúc với khí hậu rừng hoặc với hợp chất bay hơi từ cây rừng có thể giảm hormone stress và nâng cao hoạt động tế bào miễn dịch. Gần nhất, một pilot study (2025) chỉ ra rằng các VOC phát ra từ tường nội thất làm bằng gỗ Kagawa Hinoki đã cải thiện mức thư giãn và hiệu suất làm việc sau nghỉ ngắn — minh chứng cho khả năng ứng dụng Hinoki trong không gian làm việc và nhà ở.

Cơ chế có thể giải thích các hiệu ứng

1. Tác động trực tiếp qua mũi → hệ limbic: hợp chất bay hơi như α-pinene tương tác lên thụ thể mũi → tín hiệu truyền nhanh đến hệ limbic (amygdala, hippocampus) → chỉnh tần số cảm xúc.
2. Tác động lên hệ thần kinh tự chủ: tăng HF trong HRV cho thấy tăng hoạt động phó giao cảm (rest-and-digest), giảm hoạt động giao cảm (fight-or-flight). Đây là mẫu sinh lý điển hình của thư giãn.
3. Ảnh hưởng miễn dịch & nội tiết: các nghiên cứu về shinrin-yoku cho thấy phytoncides có thể giảm adrenaline/noradrenaline và cortisol; một số nghiên cứu còn báo cáo tăng hoạt tính tế bào NK (natural killer) — gợi ý lợi ích sức khỏe dài hạn.

Ứng dụng thực tiễn cho thiết kế nội thất và kiến trúc

Dựa trên bằng chứng trên, đây là cách kiến trúc sư, nhà thiết kế và BeniHOME có thể tận dụng Hinoki để nâng trải nghiệm không gian:

• Ưu tiên Hinoki cho các không gian thư giãn: phòng ngủ, phòng thiền, spa tại gia, phòng đọc — nơi mục tiêu là giảm stress và cải thiện phục hồi. (dựa trên tăng HF và giảm oxy-Hb).
• Kết hợp bề mặt gỗ + thông gió hợp lý: mùi từ gỗ có thể tích lũy nếu thông gió kém; cần cân bằng giữa trao đổi không khí và giữ được hàm lượng VOC ở mức an toàn.
• Sử dụng Hinoki đã qua xử lý chừa được mùi dịu: với công trình đô thị, chọn nguồn gỗ hoặc lớp hoàn thiện giữ lại hàm lượng phytoncides vừa đủ (không gây khó chịu cho người nhạy cảm).
• Dùng tinh dầu Hinoki trong không gian nhỏ: khi không thể dùng gỗ nguyên khối, tinh dầu lá Hinoki (EOCO) có thể tạo hiệu ứng tương tự, với liều lượng và thời gian khuếch tán được kiểm soát.
• Áp dụng trong không gian làm việc: pilot 2025 cho thấy VOC từ Hinoki có thể giúp thư giãn nhanh trong các break ngắn và hỗ trợ tập trung khi quay lại công việc.

Lưu ý về an toàn và giới hạn của các nghiên cứu hiện có

Mặc dù nhiều nghiên cứu cho thấy mùi hương từ gỗ Hinoki có tác động tích cực đến trạng thái thư giãn, các dữ liệu khoa học hiện nay vẫn đặt ra một số lưu ý quan trọng khi ứng dụng vào không gian thực tế. Trước hết, các nghiên cứu về liều lượng an toàn trong môi trường kín và thời gian tiếp xúc dài hạn còn tương đối hạn chế. Vì vậy, khi sử dụng lượng lớn gỗ thơm trong không gian nhỏ, việc thiết kế hệ thống thông gió phù hợp và kiểm soát nồng độ hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC) là cần thiết.

Bên cạnh đó, phản ứng của cơ thể với các hợp chất tự nhiên trong gỗ có thể khác nhau giữa các cá nhân. Một số người có thể nhạy cảm hoặc dị ứng với tinh dầu và VOC phát tán từ gỗ Hinoki, dù ở nồng độ thấp. Do đó, các nghiên cứu và thực hành thiết kế đều khuyến nghị thử nghiệm ở quy mô nhỏ trước khi áp dụng rộng rãi trong không gian sinh hoạt hoặc nghỉ ngơi.

Cuối cùng, cần nhìn nhận rằng phần lớn các bằng chứng khoa học hiện tại được xây dựng từ thí nghiệm ngắn hạn, thường kéo dài từ vài phút đến vài giờ, hoặc từ các nghiên cứu tiền lâm sàng. Những tác động tích cực được ghi nhận chủ yếu phản ánh phản ứng sinh lý tức thời, trong khi các lợi ích y tế và tâm lý dài hạn vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu và hoàn thiện.

Ý nghĩa khoa học và định hướng ứng dụng Hinoki trong thiết kế không gian

Các bằng chứng khoa học hiện có cho thấy mùi hương từ gỗ Hinoki không chỉ mang giá trị cảm nhận, mà còn tạo ra những thay đổi sinh lý có thể đo lường được ở con người. Những quan sát như giảm hoạt động vỏ não trước trán (qua đo NIRS), gia tăng hoạt động của hệ thần kinh phó giao cảm (qua các chỉ số HRV), cùng với các tín hiệu tích cực từ nghiên cứu tiền lâm sàng, cho thấy Hinoki có khả năng hỗ trợ trạng thái thư giãn và cải thiện trải nghiệm cảm xúc trong không gian sống.

Từ góc độ thiết kế kiến trúc, các kết quả này mở ra một nền tảng khoa học vững chắc để Hinoki được tiếp cận như một yếu tố tạo trải nghiệm – tương tự ánh sáng, âm thanh hay vật liệu bề mặt – thay vì chỉ là vật liệu hoàn thiện mang tính thẩm mỹ. Tuy nhiên, hiệu quả này chỉ thực sự phát huy khi được ứng dụng có kiểm soát, đi kèm các giải pháp thông gió, đo đạc nồng độ hợp chất bay hơi và cân nhắc đến sự khác biệt cảm nhận giữa các nhóm người sử dụng.

Với cách tiếp cận dựa trên nghiên cứu và chọn lọc, BeniHOME nhìn nhận Hinoki không như một xu hướng ngắn hạn, mà như một vật liệu có giá trị khi được đặt đúng bối cảnh. Việc kết hợp hiểu biết khoa học với thực tiễn thiết kế cho phép Hinoki được đưa vào kiến trúc Việt Nam một cách bền vững, có chiều sâu và hướng đến trải nghiệm sống lành mạnh lâu dài cho người sử dụng.

Xem thêm: Vật liệu xanh & không gian Nhật: Xu hướng thiết kế bền vững 2025

Xem thêm: Tiêu chuẩn phát thải formaldehyde trong vật liệu gỗ: Góc nhìn khoa học & sức khỏe

Tổng hợp bởi BeniHOME

Tài liệu tham khảo

Ikei H., et al. Physiological effect of olfactory stimulation by Hinoki cypress (Chamaecyparis obtusa) leaf oil. Journal of Physiological Anthropology (2015). SpringerLink

Ikei H., et al. Physiological effects of touching Hinoki cypress (Chamaecyparis obtusa). Journal of Wood Science (2018). PubMed Central

Li Q., Effects of forest bathing (Shinrin-yoku) and phytoncides on stress and immunity: a review. (2022). PubMed Central

Kasuya H., Effect on emotional behavior and stress by inhalation of the essential oil from Chamaecyparis obtusa (animal study). PubMed (2013). PubMed

Kishida F., et al., A pilot study on physiological relaxation and enhanced work performance by volatile organic compounds emitted from Kagawa hinoki (Chamaecyparis obtusa) interior walls. Journal of Wood Science (2025). SpringerLink