Triết lý MA & Nghệ thuật bố trí – Khi không gian biết “thở”

Trong kiến trúc Nhật Bản, bố trí không gian không chỉ để ở, mà để sống – để thở. Giữa những căn hộ hiện đại ngày nay, nơi từng mét vuông đều được tính toán cho tiện ích, triết lý MA (間) lại chọn một hướng đi ngược: tạo nên giá trị từ khoảng trống, từ những gì chưa được lấp đầy.

Người Nhật tin rằng một không gian chỉ thực sự hoàn thiện khi nó cho phép ánh sáng, không khí và con người cùng “chuyển động” trong đó. Vì vậy, việc bố trí – từ tường, cửa, đến hướng gió, hướng sáng – không phải là sắp xếp vật thể, mà là sắp đặt nhịp thở cho căn nhà.

Trong góc nhìn của kiến trúc sư, triết lý MA không đơn thuần là khoảng cách giữa hai bức tường, mà là khoảng lặng để cái đẹp có chỗ tồn tại. Giống như trong âm nhạc, chính khoảng ngừng giữa hai nốt mới khiến giai điệu trở nên trọn vẹn.

Nghệ thuật bố trí – Khi không gian biết “thở”

Người Nhật thiết kế không gian với sự tôn trọng dành cho khoảng lặng. Mỗi căn phòng, mỗi hành lang, mỗi góc nhỏ đều được tính toán để con người dừng lại một nhịp trước khi bước tiếp. Khoảng cách giữa đồ vật, sự cân bằng giữa tường và cửa sổ, hướng ánh sáng – tất cả đều là nhịp điệu của “MA”.

Ví dụ, trong một căn hộ Nhật hiện đại, bàn làm việc thường đặt cạnh cửa sổ, không ngăn cách bởi tường, để ánh sáng và gió lưu thông tự nhiên. Phòng khách không nhất thiết phải có sofa lớn, mà chỉ cần một tấm chiếu TATAMI và cửa trượt SHOJI – vừa mở ra, vừa đóng lại để ngăn cách với thế giới xung quanh.

Đối với những kiến trúc sư trẻ, việc bố trí theo tinh thần MA không chỉ là bài toán kỹ thuật – mà là một nghệ thuật. Mỗi khoảng lặng giữa hai đồ vật là một cơ hội để người ở cảm nhận sự hiện diện của mình trong không gian.

Triết lý MA trong thiết kế không gian – Khi khoảng trống trở thành chất liệu sáng tạo của kiến trúc sư

Trong triết lý kiến trúc Nhật, MA không phải là sự thiếu hụt của vật thể, mà là một phần không thể tách rời của bố cục tổng thể. Người Nhật quan niệm rằng “Không gian không chỉ tồn tại ở nơi có vật thể, mà cả ở nơi không có gì” – chính khoảng trống ấy mới là linh hồn của thiết kế.

Một công trình tinh giản không phải là công trình ít chi tiết, mà là công trình mà mỗi chi tiết đều có lý do để tồn tại. Người kiến trúc sư Nhật luôn đặt câu hỏi: “Liệu khoảng không này có thể làm con người cảm nhận được thời gian, ánh sáng và hơi thở của thiên nhiên hay không?” Ví dụ, trong các ngôi nhà truyền thống kiểu Machiya ở Kyoto, khoảng sân trời TSUBONIWA tuy nhỏ nhưng được xem là “trái tim” của căn nhà. Khoảng trống ấy giúp ánh sáng và không khí lưu thông, đồng thời tạo ra nhịp tĩnh giữa các khối không gian động như phòng khách hay bếp.

Khoảng trống trong thiết kế không chỉ là chỗ trống, mà là rào cản mềm giữa các hoạt động sống. Một khoảng sàn gỗ trống trước cửa sổ không phải là sự lãng phí diện tích, mà là nơi ánh sáng buổi sáng rọi vào – gợi nhắc con người dừng lại, thở chậm. Ở cấp độ kỹ thuật, điều này đòi hỏi người thiết kế phải tính toán chính xác về tỷ lệ, hướng sáng, vật liệu phản xạ và luồng di chuyển – vì chỉ cần sai lệch nhỏ, MA sẽ không còn là “khoảng thở”, mà trở thành “khoảng trống vô nghĩa”.

Tinh giản không phải là nghèo nàn – Mà là sự đầy đủ có chọn lọc. Một trong những sai lầm phổ biến khi áp dụng phong cách Nhật ở Việt Nam là đánh đồng tinh giản với trống trải. Tinh giản không đồng nghĩa với “ít đồ”, mà là chỉ giữ lại những gì thực sự cần thiết, và đặt chúng ở đúng chỗ. Để ứng dụng tinh thần MA trong căn hộ Việt Nam, kiến trúc sư có thể:

• Giảm số lượng đồ nội thất, nhưng tăng tính đa năng (ví dụ: bàn gấp, tủ âm tường).
• Tận dụng khoảng trống gần cửa sổ làm nơi đọc sách hoặc thiền.
• Sử dụng ánh sáng tự nhiên như yếu tố chính trong trang trí.
• Kết nối các không gian bằng vật liệu đồng nhất thay vì tường ngăn.

Tinh giản không chỉ làm đẹp, mà còn tạo cảm giác rộng rãi, thông thoáng, giúp người sống cảm nhận được dòng chảy tự nhiên của ánh sáng, âm thanh và năng lượng – điều mà kiến trúc Nhật luôn hướng đến. Ở cấp độ sâu hơn, MA không chỉ là triết lý thẩm mỹ, mà là liệu pháp tâm lý không lời. Một không gian tinh giản, được tổ chức hợp lý và có khoảng trống để thở, sẽ giúp con người giảm căng thẳng, tăng khả năng nhận thức và sáng tạo. Đó là lý do vì sao trong nhiều công trình hiện đại – từ văn phòng, nhà ở, đến khách sạn nghỉ dưỡng – phong cách Nhật được ứng dụng ngày càng nhiều.

Nguyên vật liệu và ánh sáng – Sự giản dị có chiều sâu

Vật liệu trong kiến trúc Nhật không hướng đến sự phô trương. Gỗ, tre, vải lanh, giấy WASHI, đất nung – những vật liệu tưởng như thô mộc lại mang đến cảm xúc rất riêng: gần gũi, ấm áp và tự nhiên.

Các kiến trúc sư Nhật như Tadao Ando hay Kengo Kuma đều thể hiện tinh thần MA qua cách họ đối thoại với vật liệu. Với Tadao Ando, bê tông không phải là khối lạnh mà là bề mặt của ánh sáng và những câu chuyện của chúng. Với Kengo Kuma, gỗ không chỉ là vật liệu mà là hơi thở của thiên nhiên, là cầu nối giữa con người và môi trường.

Trong một ngôi nhà Việt, việc chọn vật liệu tinh giản có thể bắt đầu từ việc chọn ít nhưng chọn đúng:

• Gỗ sáng tự nhiên thay vì veneer bóng loáng.
• Tường sơn trắng kết hợp ánh sáng ấm thay vì ốp gạch phức tạp.
• Kệ nổi, tủ ẩn để không gian thoáng và dễ thay đổi theo nhu cầu.

Khi vật liệu “lùi lại”, con người sẽ trở thành trung tâm của không gian.

Với kiến trúc Nhật, ánh sáng không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà là vật liệu thứ tư, bên cạnh đất, gỗ và không khí. Người Nhật không “chiếu sáng” một căn phòng, họ “điêu khắc” ánh sáng trong đó. Ánh sáng tự nhiên được điều tiết qua cửa trượt, rèm lanh, hay lam gỗ – để tạo sự chuyển động nhẹ nhàng trong ngày. Bóng đổ được xem như một yếu tố trang trí: nơi ánh sáng dừng lại, bóng tối bắt đầu – đó chính là MA. Bề mặt vật liệu như gỗ mộc, bê tông thô, giấy WASHI… phản chiếu ánh sáng khác nhau, tạo nên “sự sống” cho khoảng trống. Kiến trúc sư Toyo Ito đã từng nói: “Không gian Nhật không tìm cách che giấu khoảng trống, mà để ánh sáng và thời gian tự điền vào đó.”

Kiến trúc là cách ta sống

Tinh giản không phải là một xu hướng, mà là một giá trị sống bền vững. Và triết lý MA chính là kim chỉ nam của tinh thần ấy. Là kiến trúc sư, chúng ta không chỉ đơn thuần dựng nên những ngôi nhà. Công việc của chúng ta là kiến tạo nên những không gian biết thở, biết lắng nghe và biết nuôi dưỡng tâm hồn của những con người cư ngụ trong đó. Hãy nhớ rằng: Một bức tường trắng có thể là nền cho ánh sáng, một khoảng trống có thể là nơi chứa đựng cảm xúc và sự tinh giản chính là cái nôi nuôi dưỡng bình an. Đó chính là sức mạnh của một không gian được thiết kế có chủ đích.

Tổng hợp bởi KTS.Trần Thị Hồng Ngọc

Nguồn tham khảo:

Japan House Los Angeles – A Perspective on the Japanese Concept of Ma

Kyoto Journal – Ma: Place, Space, Void

Kenya Hara, Designing Design (Lars Müller Publishers)

Tadao Ando, The Process of Creation

Kengo Kuma, Natural Architecture

Xem thêm: Triết lý MA trong kiến trúc Nhật Bản – Khi sự tinh giản trở thành nghệ thuật sống